Kontakt
Autorzy strony

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

     Język w życiu codziennym jest czymś tak niezbędnym i naturalnym, że nie zastanawiamy się nawet nad jego istotą. Problem pojawia się wtedy, gdy słyszymy mowę np. góralską, śląską, kurpiowską. Wówczas szybko dochodzimy do wniosku, że pomiędzy Polakami zachodzą poważne różnice w mowie. Każdy człowiek przyjmuje sposób mówienia właściwy dla środowiska, w jakim wzrasta. Tak więc, w języku – poza elementami jednakowymi, wspólnymi wszystkim mówiącym po polsku – można wykryć właściwości zależne od regionu, z którego pochodzimy. Dlatego też w języku ogólnonarodowym możemy wyróżnić polszczyznę ogólną i gwarę, która jest rodzinną mową wsi.

     Przez długi czas gwara była jedynym środkiem komunikacji językowej mieszkańców wsi. Jeszcze w okresie międzywojennym była jednym z podstawowych czynników spajających, a zarazem budujących odrębność kulturową społeczności wiejskiej. Sytuacja ta w znacznym stopniu uległa zmianie dopiero po drugiej wojnie światowej w związku z przeobrażeniami społeczno-ekonomicznymi i cywilizacyjno-kulturowymi, które bardzo znacznie przyczyniły się do przemian językowych wsi polskiej. Od tego czasu język literacki stał się konkurencyjny dla gwary. Wśród mieszkańców wsi można zauważyć zjawisko tzw. „dwujęzyczności” czyli posługiwania się gwarą lub językiem literackim w zależności od sytuacji.

     Gwara wsi Borku Starego należy do dialektu małopolskiego, dlatego też w mowie mieszkańców tej miejscowości znajdziemy charakterystyczne dla Małopolski cechy językowe, a mianowicie:
- wtórne ruchome e, np. we środę, we drzwiach, ze solą, ze sokiem,
- uproszczenie niektórych grup spółgłoskowych, np. paświsko, drzymnoć się, skażyć się, boszcz,
- mocne ściśnienie samogłosek pochylonych a-o, e-y,i, np. tako trowa, rzyka, czyrwiec, mleko, syr, buroki, śnig,
- częsta labializacja o, np. łokno, łogórki, Łoleśka, łognisko, łowies,
- brak przegłosu e-o, np. mietła, niesła, wiesna, biere,
- zanik niektórych spółgłosek w wygłosie, np. zaro, tero, wczoraj,
- wymowa o zamiast a na końcu różnych wyrazów, np. choro, ładno, swojo, naszo, zbożo, weselo, wyglondo, spoziyro, czyto (samogłoska "o" ma bardzo szeroki zakres występowania w tej gwarze),
- zanika –ej w stopniu wyższym i najwyższym przysłówków, np. gorzy, lepi, ciepli, zdrowi, wiyncy, mni,
- występuje „e wstawne”, np. Pieter, meter, wiater, łotr,
- da się zauważyć zanik ł w niektórych wyrazach, np. puca, dugi, mucić, chciaa, kazaa, chorowaa, wysypao,
- zmiękczanie spółgłosek s i sz, np. wreście, śpik, śli, śram,
- w czasownikach zakończonych na –ąć zanika w czasie przeszłym wygłosowe –ł i stąd słyszy się, np. wzion, wziyna, cion, cyna, cioneś.

     Powyższe przykłady sygnalizują tylko pewne wybrane elementy, z gwary Borku Starego. Zjawiska językowe charakterystyczne dla tej gwary zostały szerzej omówione w dwóch pracach magisterskich.